Specyficzne trudności w czytaniu pojawiły się jako problem badawczy, gdy angielski okulista P. Morgan, w 1896 roku opublikował opis przypadku czternastoletniego chłopca, który nie mógł nauczyć się czytać pomimo prawidłowego rozwoju intelektualnego, niezaburzonych zmysłów wzroku i słuchu. Zaburzenie to nazwane zostało przez Morgana „wrodzoną ślepotą słowną”.
Termin dysleksja (dys – oznacza brak czegoś, trudność, niemożność; lego – znaczy czytam). Obecnie najczęściej używanym terminem jest dysleksja rozwojowa. Pod tym pojęciem rozumie się specyficzne zaburzenia manifestujące się trudnościami w nauce czytania i/lub pisania mimo stosowania prawidłowych metod nauczania u dzieci o prawidłowej inteligencji i wychowywanych w sprzyjających warunkach społeczno-kulturowych. Jednocześnie przyjmuje się, że dzieci dyslektyczne należą do grupy dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych z powodu występujących zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych.
Zaburzenia te mogą dotyczyć:
- percepcji słuchowej (analizy słuchowej – rozkładania usłyszanych słów na głoski i sylaby oraz syntezy – składania, „sklejania słów z usłyszanych głosek i sylab),
- percepcji wzrokowej (analizy i syntezy wzrokowej – jw. ale z zobaczonych elementów),
- pamięci wzrokowej, słuchowej, ruchowej,
- motoryki,
- funkcji językowych,
- współpracy/współdziałania, czyli integracji wspomnianych procesów,
- lateralizacji,
- orientacji w schemacie ciała, w kierunkach i w przestrzeni.
Specjaliści zwykle wyróżniają kilka odmian dysleksji. Trudności typu dyslektycznego mogą występować osobno lub łączyć się.
Dysleksja – trudność w płynnym czytaniu, połączona często z trudnościami w pisaniu.
Dysortografia – problemy z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym także nagminne popełnianie błędów ortograficznych, pomimo znajomości ortografii).
Dysgrafia – kłopoty z kaligrafią, potocznie określane jako „brzydkie pismo”, niekiedy trudne do odczytania nawet dla samego piszącego.
Hiperdysleksja – trudności w czytaniu ze zrozumieniem (czytający dobrze opanował technikę czytania, lecz słabo rozumie treść czytanego tekstu).
Najbardziej znane koncepcje powstawania dysleksji:
- genetyczna – przyczyną jest dziedziczenie zmian w centralnym układzie nerwowym, warunkującym zaburzenia funkcji leżących u podstaw nauki czytania i pisania,
- organiczna – dysleksja uwarunkowana jest uszkodzeniami struktury okolic mózgu odpowiedzialnych za pisanie i czytanie,
- opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego – dysleksja stanowi właśnie to opóźnienie,
- psychodysleksja – przyczyną są zaburzenia emocjonalne,
- hormonalna – dysleksja wiąże się z nadprodukcją testosteronu, który oddziaływał na dziecko w okresie życia płodowego. Bezpośrednią przyczyną trudności o charakterze dyslektycznym jest nieharmonijny rozwój psychomotoryczny dziecka, co oznacza, że niektóre funkcje rozwijają się dobrze lub ponadprzeciętnie, inne zaś z wyjątkowym opóźnieniem. Zaniedbania środowiskowe i dydaktyczne pogłębiają zaburzenia i trudności dziecka.
Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja, dysortografia, dysgrafia) oraz liczeniu (dyskalkulia) diagnozuje się, gdy są one istotne (wyznacza się tu granicę w postaci opóźnienia o 2 lata w stosunku do wieku życia i okresu edukacji) i tylko w przypadkach, gdy trudności te nie są spowodowane wyłącznie zaniedbaniem środowiskowym ani dydaktycznym.
Nie rozpoznaje się ich gdy są one jedynie wynikiem złego funkcjonowania narządów zmysłów: niedosłuchem, wadą wzroku albo skutkiem schorzeń neurologicznych.
Trudności związane z funkcjonowaniem analizatora słuchowego
Dzieci, u których stwierdzono zaburzoną percepcją słuchową nie mają wad słuchu. Dobrze słyszą poszczególne dźwięki, ale nie potrafią z potoku dźwięków mowy wychwycić wszystkich po kolei i prawidłowo ich różnicować.
W związku z tym w pisaniu mogą wystąpić następujące charakterystyczne błędy:
- mylenie głosek oraz struktur dźwiękopodobnych (b – p, d – t, k – g, s – z, w-f),
- opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter i sylab,
- nieprawidłowe pisanie wyrazów z i – j, ze zmiękczeniami (ś – si, ć – ci, ń – ni), dwuznakami, głoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi, szumiącymi (sz, cz, ż, dż.) i syczącymi (s, c, z, dz),
- nieprawidłowe pisanie wyrazów z samogłoskami nosowymi „ę”, ą”, i zespołami dźwiękowymi „on”, „om”, „en”, „em”,
- opuszczanie wyrazów, sylab i liter w środku wyrazu,
- opuszczanie końcówek, szczególnie w wyrazach typu: szedł, biegł, usiadł),
- zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne (np. b – p, w – f).
- łączenie w jedną całość przyimków z rzeczownikami („bezemnie” zamiast beze mnie, „nadewszystko” zamiast nade wszystko, „przedewszystkim” zamiast przede wszystkim).
Pisanie ze słuchu wymaga usłyszenia słów, odpoznania w nich dźwięków i przełożenia ich na odpowiadające im znaki graficzne – litery. Tylko wytworzenie stałych powiązań między spostrzeżeniami słuchowymi, a wzrokowymi (w przypadku zaburzeń w analizie i syntezie słuchowej) oraz między spostrzeżeniami wzrokowymi i słuchowymi (przy zaburzonej analizie i syntezie wzrokowej) może zapewnić równomierny rozwój obu funkcji, bardzo od siebie zależnych w procesie czytania i pisania.
Trudności związane z funkcjonowaniem analizatora wzrokowego
Rozwój percepcji wzrokowej (analizy i syntezy wzrokowej) stanowi podstawę wzrokowego spostrzegania i ma ogromne znaczenie w zapamiętywaniu i odwzorowywaniu. Podobnie jak w przypadku zaburzeń percepcji słuchowej (brak wad słuchu), o zaburzonej percepcji wzrokowej możemy mówić tylko wtedy, gdy dziecko nie ma wady wzroku, a jeśli taka istniej skorygowana jest okularami. Zaburzeniom w ośrodku wzrokowym towarzyszy osłabione spostrzeganie obrazów wzrokowych oraz nieadekwatne do rzeczywistości postrzeganie kształtów. Zaburzenie to ma szczególne znaczenie u dzieci rozpoczynających naukę czytania
i pisania, której podstawą jest właściwe dokładne, precyzyjne postrzeganie znaków graficznych. Złe ich odzwierciedlanie i błędne utrwalanie sprawiają, że dziecko nieprawidłowo je odczytuje i odwzorowuje. Ludzie wykazujący wybiórcze zaburzenia funkcji wzrokowego spostrzegania, rozumieją znaczenie liter i cyfr jako symbolu, nie potrafią jednak prawidłowo posługiwać się literą i cyfrą jako znakiem graficznym.
Tak więc u dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową zauważa się następujące symptomy:
- mylenie liter o podobnych kształtach (np. a-o, m-n, l-t, e-c, h-k, C-G),
- mylenie liter różniących się położeniem w stosunku do osi poziomej i pionowej (np. n-u, p-g, b-d, w-m),
- mieszanie struktur graficznych, gdy różnice między nimi są małe (np. bal-dal, dom – dam),
- przestawianie liter, sylab, wyrazów,
- opuszczanie drobnych znaków graficznych i interpunkcyjnych,
- trudności w zapamiętaniu niektórych liter,
- niewłaściwe rozplanowanie graficzne wyrazów w stosunku do stronicy zeszytu, np. nieodpowiedni wybór linijek,
- mylenie kierunku zapisu (pismo zwierciadlane, pisanie od strony prawej ku lewej,)
- błędy ortograficzne (gorsza pamięć wzrokowa wpływa na trudności w zapamiętywaniu obrazu graficznego), wolne tempo czytania spowodowane zbyt długim koncentrowaniem się na rozpoznawaniu kształtów liter lub wyrazów podobnych.
W późniejszych latach nauki dzieci z zaburzeniami percepcji wzrokowej mają trudności
w nauce geografii, geometrii i języków obcych (trudności w orientacji przestrzennej, pojęcia
i definicje są przyswajane werbalnie w oderwaniu od obrazów wzrokowych).
Trudności związane z funkcjonowaniem analizatora motorycznego
Warunkiem sprawnego mówienia, czytania i pisania jest rozwój odpowiadającej tym czynnościom motoryki. Głośne czytanie odbywa się dzięki ruchom gałek ocznych oraz uruchomieniu organów mowy. Zaburzenia w rozwoju motorycznym przejawiają się mniejszą precyzją ruchów i wolniejszym ich tempem. Chodzi tu zarówno o motorykę dużątj. zaburzenia koordynacji dużych grup mięśniowych, jak również o zaburzenia motoryki małej, tj. rozwoju manualnego.
Dzieci o obniżonej sprawności manualnej napotykają trudności podczas pisania.
U dzieci takich występuje:
- mała precyzja ruchów dłoni i palców,
- słaby poziom graficzny pisma (uproszczone kształty liter, zmiana ich wielkości i nachylenia, litery krzywe i niekształtne, brak wiązania liter, pismo drżące o niepewnej linii, opuszczanie linijek, przekraczanie lub nie dociąganie do nich,),
- współruchy (dodatkowe ruchy rąk, nóg i tułowia),
- zbyt wolne tempo wykonywanych czynności, co powoduje, że dzieci nie nadążają za innymi dziećmi, co może spowodować u nich zaburzenia o charakterze emocjonalno-motywacyjnym (poczucie niższej wartości, brak chęci do nauki wynikający z braku sukcesów, drażliwość), często prowadzące do powstawania różnych trudności wychowawczych.
Przykładowe objawy, które powinny wzbudzić rodzicielską czujność:
Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy:
- opóźnienie rozwoju mowy (później niż u innych pojawiają się pierwsze słowa, zdania proste i złożone),
- opóźnienie rozwoju ruchowego (mała zręczność manualna, nieporadność w samoobsłudze, brak samodzielnych prób rysowania, lepienia itp.).
Wiek przedszkolny (3-5 lat): objawy „ryzyka dysleksji”
- opóźniony rozwój ruchowy, trudności z utrzymywaniem równowagi, koordynacją ruchów, niechęć do zabaw ruchowych,
- mała sprawność ruchowa rąk podczas czynności samoobsługowych (zapinanie guzików, wiązanie sznurowadeł), rysowania (rysunki na słabym poziomie, niechęć do rysowania, nieprawidłowy sposób trzymania przyboru pisarskiego, rysując naciska go zbyt słabo lub zby mocno),
- opóźniony rozwój mowy, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, zapamiętywaniem nazw lub szeregów nazw np. dni tygodnia, pór roku, posiłków,
- opóźniony rozwój lateralizacji (oburęczność),
- zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej (trudności w składaniu pociętych obrazków, puzzli, układanek).
Klasa „0” (6-7 lat)
- trudności z wymową (przekręcanie słów), wadliwa wymowa, błędy gramatyczne,
- trudności z zapamiętywaniem wierszyków i piosenek,
- trudności z odróżnianiem podobnych głosek, z wydzielaniem sylab i głosek ze słów oraz łączeniem ich w słowa (analizą i syntezą sylabową i głoskową),
- niechęć do rysowania, trudności z odtwarzaniem figur, wzorów i „ szlaczków”,
- trudności z układaniem obrazków z elementów według wzoru,
- oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki, nogi itp.,
- trudności w nauce czytania.
Młodszy wiek szkolny (klasy I – III ):
- utrzymywanie się powyższych objawów zaburzeń i trudności w uczeniu się,
- trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk, szeregów nazw (dni tygodnia, miesięcy), tabliczki mnożenia, dat, zapisywania liczb wielocyfrowych,
- mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g, m-n, l-ł-t, m-w)
- mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym dźwiękowo (d-t, g-k, z-s),
- opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter, sylab oraz rozdzielanie wyrazów,
- trudności z pisownią zmiękczeń (ś – si), głosek nosowych (ą – om, ę – en),
- brzydkie pismo i rysunek.
Starszy wiek szkolny (powyżej klasy IV):
- wolne tempo czytania i wyraźna niechęć do czytania,
- nieprawidłowa pisownia, w której dominują błędy ortograficzne,
- trudności w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy oraz dobrej percepcji wzrokowej, przestrzennej i pamięci wzrokowej,
- trudności z zapamiętywaniem (np. wierszy, dat, liczb wielocyfrowych).
Wiek dorastania i dorosłość:
- trudności w czytaniu często zmniejszają się lub ustępują, może występować wolne tempo czytania, trudności ze zrozumieniem i zapamiętaniem przeczytanego tekstu,
- trudności w pisaniu mogą ograniczać się głównie do błędów ortograficznych,
- popełnianie błędów np. przy wypełnianiu czeków, przekazów,
- trudności z publicznym wypowiadaniem się,
- trudności z orientacją przestrzenną (np. niska orientacja w nieznanym terenie),
- mylenie dat i godzin,
- trudności z zapamiętaniem i dokładnym przekazaniem informacji odebranych przez telefon, mylenie numerów telefonów, autobusów itp.
Zabawy prowadzące do wyćwiczenia orientacji w schemacie ciała np.:
- Podnieś prawą rękę, pokaż lewe oko, chwyć się za prawe kolano, pokaż lewe ucho itd.
- Lewą ręką pokaż prawe oko, prawą ręką chwyć lewe ucho itd.
- Wyrabianie i utrwalanie orientacji w schemacie ciała osoby stojącej naprzeciw.
- Rób to, co ja – naśladowanie czynności wykonywanych przez drugą osobę.
- Ja mówię, ty pokaż – mama mówi np.: pokaż głowę, dziecko pokazuje, połóż ręce na głowie, dziecko kładzie ręce na głowie itp.
- Ćwiczenia z drugą osobą – stań przede mną, za mną, do mnie przodem, tyłem, idź do przodu, tyłu itp.
- Ćwiczenia z osobą naprzeciw – dorosły wymienia części swojego ciała, dziecko obserwuje, a następnie je wskazuje u stojącej naprzeciw osoby.
Orientacja w kierunkach przestrzeni np.:
- Podnieś ręce do góry, popatrz w dół, spójrz za siebie, powiedz, co jest po twojej prawej stronie, co leży na stole, co jest przed tobą, co jest za biurkiem, pod krzesłem, itp.
- Połóż lalkę na łóżku, z lewej strony krzesła, pod biurkiem, za zasłonką itp.
- Ćwiczenia z przedmiotem, np.: stań za piłką, przed piłką, obok piłki, poturlaj piłkę po podłodze, rzuć piłkę do góry, do mnie, itp.
- Chodzenie pod dyktando: pójdź 2 kroki do przodu, 3 kroki w lewo, 2 do tyłu, 5 w prawo itp.
- Ćwiczenia utrwalające orientację na kartce papieru: dużą białą kartkę przypinamy do ściany. Zadaniem dziecka jest pokazanie górnego brzegu, dolnego brzegu, prawej (lewej) strony.
- Kartkę kładziemy na stole. Dziecko określa brzegi jak poprzednio.
- Zamalowywanie dużych powierzchni farbami, rysowanie szlaczków o rozmaitych kształtach, rysowanie kształtów literopodobnych z zachowaniem kierunków od lewej do prawej, od góry do dołu i w przeciwną stronę do wskazówek zegara.
- Rysowanie oburącz np.: choinki, serca, domku itp.
- Kreślenie egipskich wzorów – dziecko wg instrukcji dorosłego rysuje szlaczki. Każda kreska ma długość kratki. Rozpoczynamy od kropki. 1 kratka w górę, 1 w prawo, 1 w dół, 1 w prawo, 1 kratka w górę, 1 w prawo, 1 w dół, 1 w prawo. Dalej potrafisz sam. Dokończ szlaczek itp.
- Labirynty – dziecko wg instrukcji dorosłego rysuje labirynt. Rozpoczynamy od kropki.
1 kratka w górę, 1 w prawo, 2 w dół, 2 w lewo, 3 w górę, 3 w prawo, 4 w dół, 4 w lewo, 5 w górę, 5 w prawo, 6 w dół, 6 w lewo … Dalej potrafisz sam. Dokończ labirynt. - Rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu, np.: dorysuj pod oknem ławkę, obok drzewa dorysuj krzew, dorysuj dym z komina, nad drzewami dorysuj chmurkę, dorysuj kamyki na drodze, pod drzewem dorysuj grzybek itp.
- Pomiędzy klockami dorysuj piłkę, włosy lalki z prawej strony pomaluj na brązowo, sukienkę lalki z lewej strony pomaluj na czerwono, obok lalki, która prawą rękę trzyma w górze narysuj balonik itp.
Rozwijanie sprawności grafomotorycznej (sprawności rąk):
- Kolorowanie obrazka wg podanej instrukcji, np.: pola oznaczone kropką pomaluj na niebiesko, pola oznaczone krzyżykiem na żółto itp.
- Wypełnianie konturów plasteliną, kuleczkami papieru.
- Nawlekanie koralików wg inwencji własnej lub wg podanego wzoru.
- Kreślenie w liniaturze elementów „literopodobnych” – szlaczków.
- Kalkowanie wzorów.
- Łączenie kropek.
- Lepienie z plasteliny, gliny, masy solnej itp.
Przykłady ćwiczeń rozwijających percepcję wzrokową (analizę i syntezę wzrokową)
- Wszelkiego rodzaju układanki, np. puzzle, kolorowe figury geometryczne, domina.
- Wyodrębnianie różnic między obrazkami. (powiedz czym różnią się te obrazki)
- Rysowanie konturów wg podanego wzoru – dziecko otrzymuje rysunek o słabo zaznaczonym konturze, zadaniem dziecka jest pogrubienie istniejącego konturu.
- Układanie wzorów z figur geometrycznych. Podajemy dziecku wzór, a ono odtwarza ten wzór.
- Kreślenie kształtów graficznych powstałych za pomocą kreski łączącej wyznaczone uprzednio punkty.
- Wypełnianie konturów – pokrywanie płaszczyzny farbą, kredką.
- Uzupełnianie niekompletnych figur – dziecko otrzymuje karton z narysowanymi niekompletnymi figurami, geometrycznymi, literami oraz wzór tych figur. Zadaniem dziecka jest ich uzupełnienie.
- Dziecko otrzymuje karton z rysunkami z kompozycjami składającymi się z kilku figur. Zadaniem jest rozpoznanie figur i ich nazwanie.
- Dziecko otrzymuje tablice z literami. Przerysowuje je przez kalkę.
- Wyszukiwanie takich samych liter i ich segregowanie. Dajemy dziecku duży karton z napisaną literą oraz kilka małych kartoników z różnymi pojedynczo zapisanymi literami. Zadaniem dziecka jest odnalezienie litery przedstawionej na dużym kartoniku.
- Wyszukiwanie liter i sylab. Dziecko w otrzymanym tekście wyszukuje poznane litery i sylaby i zamalowuje je.
- Wyszukiwanie takich samych wyrazów i ich odpoznawanie w tekście. Dziecko otrzymuje na małych kartonikach wyrazy, odszukuje je w podanym tekście (zaczynamy od wyrazów jednosylabowych, stopniowo przechodzimy do dwusylabowych).
- Stosowanie rozsypanek wyrazowych. Dziecko otrzymuje wzór zdania i na kartonikach pojedyncze wyrazy. Zadaniem dziecka jest ułożenie zdania według oru z rozsypanki.
- Układanie figur z patyczków i klocków. Ćwiczenie polega na układaniu z patyczków modeli figur (kwadraty, prostokąty, romby, trójkąty oraz różne kombinacje tych figur). Z klocków układamy figury przestrzenne. Z zapałek można budować ich szkielety.
- Rysowanie prostych i krzywych linii pomiędzy coraz bardziej zwężającymi się granicami. Na kartce z brystolu (format A4) przygotowujemy trzy rysunki: dwie proste równoległe w odległości kolejno 3 cm, 1 cm i 5 mm. Na drugiej kartce rysujemy okrąg o promieniu np. 10 cm oraz kilka okręgów wewnętrznych o zmniejszających się promieniach co 5 mm. Zadanie dziecka polega na narysowaniu ołówkiem linii pomiędzy równoległymi oraz pomiędzy okręgami tak, aby ich nie przeciąć. Można zaproponować rysowanie szlaczka pomiędzy liniami.
- Wyodrębnianie różnic między obrazkami. Podajemy dziecku dwa obrazki różniące się drobnymi szczegółami. Dziecko znajduje różnice i opowiada na czym one polegają itp.
Zabawy i ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową (zdolność do słyszenia i różnicowania dźwięków mowy):
- Naśladowanie odgłosów zwierząt.
- Nasłuchiwanie i rozpoznawanie dźwięków dobiegających z zewnątrz.
- Powtarzanie trudnych wyrazów, zabawa „łamańcami językowymi” typu – „stół z powyłamywanymi nogami”, „po deszczu szosa sucha” itp.
- Rozpoznawanie nuconej melodii.
- Odtwarzanie rytmów klaskaniem, pukaniem.
- Wyróżnianie wyrazów w prostych zdaniach, np.: Ela ma kotka.- liczenie wyrazów,- wyklaskiwanie, wypukiwanie wyrazów,- określanie miejsca wyrazu w zdaniu.
- Wyróżnianie sylab w wyrazie.- zabawa w wyliczanki, np.: „e – le – me – le – dud – ki …”,- zabawa w rymowanie, np.: co rymuje się z wyrazem kotek (płotek, młotek),- wybrzmiewanie w wyrazach pierwszej sylaby,- kończenie wyrazów rozpoczętych przez drugą osobę, np.: ma- mama, ka- kawa,- wyklaskiwanie sylab,- liczenie sylab w wyrazach,- wyróżnianie głosek w wyrazie.
- Wybrzmiewanie pierwszej samogłoski (należy ją przedłużyć, np.: oooooko, uuuuucho).
- Wybrzmiewanie pierwszej spółgłoski (w prostych wyrazach, w których drugą głoską jest samogłoska, np.: sok, rak).
- Wybrzmiewanie ostatniej samogłoski.
- Wybrzmiewanie ostatniej spółgłoski.
- Wybrzmiewacie głosek z jednoczesnym klaskaniem.
- Składanie słów z usłyszanych głosek lub sylab:- co słyszysz, gdy powiem: k- o- t- e- k (głoski należy wypowiadać w odstępach ok. 1 sekundowych).- co słyszysz, gdy powiem: sa – mo – cho – dzik (sylaby należy wypowiadać w odstępach czasowych).
- Wyszukiwanie wśród obrazków takich par, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską.
- Wyszukiwanie wśród obrazków takich par, których nazwy rozpoczynają się określoną sylabą.
- Wyszukiwanie par typu: kartonik z obrazkiem i kartonik z literą, na jaką rozpoczyna się jego nazwa.
- Domino fonetyczne: mówienie wyrazów w taki sposób, aby każdy następny wyraz rozpoczynał się taką samą głoską, jaką kończy się poprzedni, np.: las – sowa – aparat – traktor – rak – katar.
- Określanie ilości głosek w usłyszanych wyrazach itp.
Wczesne rozpoznanie symptomów dysleksji pozwala na dostosowanie tempa nauczania do możliwości dzieci, określa zakres niezbędnej interwencji oraz ocenę jej rezultatów. Niezbędne jest zaangażowanie do pomocy rodziców, którzy powinni ściśle współpracować z nauczycielem przedszkola, a później szkoły. Dzieciom należy okazywać wsparcie wskazując na ich dobre i mocne strony. Trzeba pomóc im w odnoszeniu sukcesów w innych przedmiotach szkolnych takich jak wychowanie fizyczne, sztuka itp. Ważne jest, by nauczyć dzieci znosić niepowodzenia z humorem i nadzieją na poprawę. Obowiązkiem dorosłego jest takie formułowanie swoich wypowiedzi wobec dziecka, aby nie niszczyły one jego poczucia własnej wartości, zaufania do swoich możliwości czy wiary we własne siły.
Jeżeli obserwujecie Państwo u swoich dzieci wyżej opisane trudności, zachęcam do kontaktu z pracownikami Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej.
Po zapoznaniu się z treściami znajdującymi się na stronach Polskiego Towarzystwa Dysleksji, przedszkola nr 25 w Jaworznie, informacjami na portalu edux.pl, opracowaniem Grażyny Jankowskiej pt.:” O dysleksji”, artykułami Iwony Łuczak pt.: „ Co należy wiedzieć o dysleksji” oraz Izabeli Staszczyk „Trudności w czytaniu i pisaniu – znaczenie wczesnego rozpoznawania ryzyka dysleksji”, a także czerpiąc z własnych doświadczeń zebrała i opracowała Bożena Chilicka – pedagog Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Gołdapi.